Το Ευαγγέλιο της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου. Κατά Λουκάν Κεφ. 18, χωρία 10 έως 14. Εἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην, ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης·νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. ΑΠΟΔΟΣΗ Είπεν ο Κύριος αυτή την παραβολή. Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο Ναό για να προσευχηθούν ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος ήταν τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε και προσευχόταν στον εαυτό του με αυτά τα λόγια: «Θεέ μου, σε ευχαριστώ, γιατί εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους, πού είναι κλέφτες, άδικοι, άτιμοι ή και σαν αυτόν τον τελώνη, νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, δίνω το ένα δέκατο απ' όλα τα εισοδήματα μου». Και ο τελώνης στεκόταν από μακριά και δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό, μόνο χτυπούσε στο στήθος του και έλεγε: «Θεέ μου, συγχώρεσε με τον αμαρτωλό». Σας λέγω πώς αυτός κατέβηκε στο σπίτι του συγχωρεμένος παρά ο άλλος. Γιατί όποιος υπερηφανεύεται θα ταπεινωθεί, ενώ όποιος ταπεινώνεται θα ανυψωθεί. Η παραβολή του Τελώνου και Φαρισαίου, που αναγνώσθηκε στη σημερινή θεία λειτουργία, μας αποκαλύπτει τη στάση ή θέση του ανθρώπου ενώπιον του Θεού. Μας διδάσκει την ταπεινοφροσύνη ως τον κατεξοχήν τρόπο ζωής των πιστών. Ας δούμε λοιπόν το θέμα της ταπεινοφροσύνης ως εξής : Οι διαβαθμίσεις της. Η ταπεινοφροσύνη είναι πρώτα η μετριοφροσύνη, το αντίθετο της ματαιοδοξίας. Χωρίς παράλογη έπαρση, ο μετριόφρων δεν εμπιστεύεται την δική του κρίση. Το πνεύμα το άγιο προστάζει στις παροιμίες : « μή φαντάζεσαι σέ αὐτόν σοφόν · φόβου τόν Κυρίον, καί ἐκλινον ἀπό κακοῦ »(γ΄7). Με ανάλογο διάθεση εξομολογείται και ο Ψαλμωδός : « Κύριε δέν ὑπερηφανευθην ἡ καρδιά μου, οὐδέ ὑψωθεισαν οἱ ὀφθαλμοί μου · οὔτε περιπατῶ σέ πράγματα μεγάλα καί ὑψηλότερα ὑπέρ ἐμέ ». Τα όμοια συμβουλεύει και ο Απόστολος Παύλος : « μή ὑψηλοφρονεῖτε, ἀλλά συγκαταβαίνετε εἰς τούς ταπεινούς · μή φαντάζεστε ἑαυτούς φρόνιμους »(Ρωμ.ιβ΄16). Μεγαλύτερος βαθμός ταπεινοφροσύνης είναι: η ταπεινοφροσύνη ως το αντίθετο της υπερηφάνειας. Είναι η στάση του αμαρτωλού πλάσματος μπροστά στον παντοδύναμο Θεό. Έτσι αισθανόταν ο τελώνης της σημερινής περικοπής. Ενώ αντίθετα δεν ήταν αυτού του πνεύματος ο φαρισαίος, ο οποίος στεκόταν ενώπιον του Θεού ως ίσος προς ίσον ή και ακόμη νόμιζε τον Θεό ως οφειλέτη του διά την ευσέβεια του.
Ο ταπεινός αναγνωρίζει πως ότι έχει, το έλαβε από το Θεό. Αυτή η στάση δεν αφήνει περιθώρια για διακρίσεις. Ο Παύλος δικαίως ρωτά « τί ἔχεις τό ὁποῖο δέν ἔλαβες χριστιανέ; Ἔχεις θέση, ἀξιώματα; ὁ Θεός σου τά ἔδωσε. Ἔχεις πλοῦτο καί ἀγαθά; Ὁ Θεός σέ εὐλόγησε. Ἀπολαμβάνεις ἐπιτυχία στή ζωή σου; Ὁ Θεός σέ ἐτίμησε. Ἔ, λοιπόν ἐφόσον ὅλα τά ἔλαβες τί καυχάσε ὡς μή λαβῶν;»(Α΄Κορ.δ΄7) Ο ταπεινός αισθάνεται πάντοτε ενώπιον του Θεού ως δούλος χωρίς αξία. Ο Κύριος μας δίδαξε « ἔτσι καί ἐσεῖς, ὅταν κάνετε ὅλα ὅσα ἔχετε διαταγή νά κάνετε, νά λέγετε, ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοι εἴμεθα. Ἐπειδή κάναμε , ὅτι χρεωστοῦμε νά κάνουμε »(Λουκά ιζ΄10). Ακόμη περισσότερο ταπεινός πιστεύει ότι από μόνος του δεν είναι τίποτε, « διότι ἄν κάποιος νομίζει ὅτι εἶναι κάτι, ἐνῶ εἶναι μηδέν, καί ἑαυτόν ἐξαπατᾶ »(Γαλ.στ΄3).
Ο ταπεινός έχει τη συνείδηση ότι είναι, μόνο ένας αμαρτωλός. Έτσι αισθανόταν ο μεγαλοφωνότατος των προφητών Ησαίας όταν είδε τον Θεό και μίλησε μαζί του. Εξομολογείται ο προφήτης: « τότε εἶπα, Ὤ ἐγώ ὁ ταλαίπωρος διότι χάθηκα, ἐπειδή εἶμαι ἄνθρωπος ἀκαθάρτων χειλέων, καί κατοικῶ ἀνάμεσα ἑνός λαοῦ ἀκαθάρτων χειλέων. Ἐπειδή ὀφθαλμοί μου εἶδον τόν βασιλέα, τόν Κύριόν της δόξης »(Ης.στ΄5). Όμοια συναισθήματα ανέπτυξε και ο Απόστολος Πέτρος όταν πρωτοσυναντήθηκε με τον Κύριο Ιησού « προσέπεσε πρός τά γόνατα τοῦ Ἰησοῦ, λέγων, ἔξελθε ἀπό ἐμοῦ, διότι εἶμαι ἄνθρωπος ἁμαρτωλός, Κύριε »(Λουκά ε΄8). Αυτόν τον ταπεινό του εμπιστεύεται τον εαυτό του στη χάρη του Κυρίου ο Θεός θα τον δοξάσει. Στις παροιμίες ο Θεός αποκαλύπτει ότι « ἡ ταπείνωσις προπορεύεται τῆς δόξης »(Παρ.ιε΄33). Ο Αδελφόθεος Ιάκωβος μας υπενθυμίζει « ὁ Θεός ὑπερήφανοις ἀντιτάσσεται εἰς τούς ταπεινούς δίδει χάριν »(δ΄6).
Ασύγκριτη όμως παραμένει η ταπεινοφροσύνη του Χριστού ο οποίος υποβιβάζοντας τον εαυτόν του μας σώζει και ο οποίος καλεί τους μαθητές του να υπηρετούν τους αδελφούς τους από αγάπη, ώστε να δοξάζεται « εν πάσιν » ο Θεός.
Η ταπεινοφροσύνην του Υιού του Θεού.
Ο Κύριος μας είναι ζωντανό παράδειγμα ταπεινοφροσύνης. Μας δείχνει μέχρι ποιού βαθμού θα πρέπει να έχουμε διάθεση ταπεινώσεως. Περί αυτού ομιλεί διεξοδικώς ο Απόστολος Παύλος τονιζων ότι : « το αυτό φρόνημα δηλαδή της ταπεινοφροσύνης ας υπάρχει και ανάμεσα σας αυτό το οποίο ήτο και στον Ιησού Χριστό, ο οποίος αν και όντας Θεός, δεν νόμισε το να είναι ίσα με τον Θεόν, αλλ΄εαυτόν εκκένωσεν λαμβάνοντας δούλου μορφήν, γενόμενος όμοιος με τους ανθρώπους και ευρεθείς κατά το σχήμα ως άνθρωπος εταπείνωσεν εαυτόν , γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε Σταυρού»(Φιλιπ.β΄5-8).
Ο Ιησούς είναι ο ταπεινός Μεσσίας το οποίο αναγγέλλει ο Ζαχαρίας « είπατε προς την θυγατέρα Σιών », «ιδού, ο Βασιλεύς έρχεται προς σε πραύς, και καθήμενος επί όνου, και πωλού υιού υποζυγίου »(Ματθ.κα΄5). Είναι ο Μεσσίας των ταπεινών τους οποίους ανακηρύττει μακάριους πραύς ταπεινός που η υποταγή του στο Θεό τον κάνει υπομονετικό και πράο. Ο Ιησούς ευλογεί τα παιδιά και τα παρουσιάζει ως πρότυπο.
Για να γίνει κανείς ένα από αυτά τα παιδιά, στο οποίο ο Θεός αποκαλύπτεται και που μόνο αυτά θα εισέλθουν στη βασιλεία του Θεού, πρέπει να φοιτήσει στο σχολείο του Χριστού, « του πράου και ταπεινού τη καρδία », Διδασκάλου. Αυτός ο δάσκαλος όμως δεν είναι μόνο άνθρωπος, είναι ο Κύριος που ήρθε να σώσει τους αμαρτωλούς προσλαμβάνοντας σάρκα όμοια με τη δική τους. Όχι μόνο δεν ζητάει τη δόξα του, αλλά ταπεινώνεται ως το σημείο να πλύνει τα πόδια των μαθητών του. Στο πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού αποκαλύπτεται όχι μόνο η θεία δύναμης χωρίς την οποία δεν θα υπήρχαμε, αλλά και ή θεία αγάπη χωρίς την οποία θα είχαμε χαθεί.
Τα έργα του Θεού στους ταπεινούς.
Ο Θεός βλέπει τους ταπεινούς και σκύβει πάνω τους. Γιατί δεν καυχώνται παρά « εν ταις ασθενείαις » αυτών(Β΄Κοριν.ιβ΄9). Και έτσι ανοίγοντας στην δύναμη της χάριτος του που σε αυτούς, δεν μένει άκαρπη.
Ο ταπεινός εξασφαλίζει τη συγνώμη των αμαρτιών του, αλλά η Σοφία του Παντοδύναμου προτιμά να φανερώνεται μέσω των ταπεινών, που ο κόσμος τους περιφρονεί, όπως ο Πρόδρομος του Χριστού, ο οποίος έχει τέτοια ταπεινοφροσύνη που ο Κύριος τον στέλνει για να προετοιμάσει τον δρόμο του ερχομού του και που δεν εύχεται παρά να μείνει στην αφάνεια. Όπως η Παναγία μας, είναι μια ταπεινή παρθένος, που δεν θέλει να είναι παρά μόνο η δούλη του, και που ο Θεός την αναδεικνύει τη μητέρα του Υιού του, του Κυρίου μας.
Αυτός που ταπεινώνεται τον καιρό της δοκιμασίας κάτω από το παντοδύναμο χέρι του Θεού και που γίνεται κοινωνός των ταπεινώσεων του σταυρωμένου Χριστού, θα εξυψωθεί, όπως ο Ιησούς, από τον Θεό, στον καιρό του, και θα γίνει κοινωνός της δόξης του Υιού του Θεού. Μαζί με όλους τους ταπεινούς θα ψάλλει αιώνια την αγιότητα και την αγάπη του Κυρίου, ο οποίος « εποίησε μεγαλεία εν αυτοίς ».
Στην Π.Δ. ο Λόγος του Θεού οδηγεί τον άνθρωπο στη δόξα από την οδό της ταπεινής υποταγής στο Θεό, τον δημιουργό του και τον σωτήρα του. Στην Κ.Δ. ο Λόγος του Θεού γίνεται σάρκα για να οδηγήσει τον άνθρωπο στο βαθύτερο σημείο της ταπεινοφροσύνης και αυτό είναι να υπηρετεί στο πρόσωπο των ανθρώπων τον Θεό, να ταπεινώνεται από αγάπη για να δοξάζει το Θεό σώζοντας τους ανθρώπους.
Ερμηνεία της Ευαγγελικής περικοπής της Κυριακής του Τελώνου και του Φαρισαίου υπό του Αρχιμανδρίτου π. Καλλινίκου Νικολάου Ιεροκήρυκος της Ιεράς Μητροπόλεώς μας.
