Πολλοί από τους ανθρώπους έχουν συνδέσει τους Αγγέλους με τα παραμύθια. Άλλοι νομίζουν ότι είναι διακοσμητικά στοιχεία της γιορτής των Χριστουγέννων. Υπάρχουν και κάποιοι που γνωρίζουν τους αγγέλους από τα έργα τέχνης καλλιτεχνών, κυρίως, της βικτωριανής σχολής. Οι χριστιανοί όμως γνωρίζουμε πως οι Άγγελοι αποτελούν ζωντανή πραγματικότητα και δεν ανήκουν στην μυθολογία ή στην έμπνευση. Είναι ενεργητικές και δραστήριες παρουσίες μέσα στον κόσμο και μάλιστα αποτελούν δυναμικό μέρος του. Όποιος αγνοεί τους Αγγέλους, στην ουσία στερεί την ζωή του από την προστασία τους, την φροντίδα, την βοήθεια και την παρηγοριά τους, την οποία χαρίζει σε μας  ο Θεός όταν το ζητάμε με την προσευχής μας. Ζούμε σε μια εποχή όπου η ζωή των άλλων δεν έχει αξία. Ο θάνατος έγινε το πιο συνηθισμένο φαινόμενο, τόσο οικείο σε μας, που το βλέπουμε καθημερινά στα Μέσα Ενημέρωσης και δεν μας προκαλεί κάποια ανησυχία ή εντύπωση. Οι ασθένειες κυριαρχούν ακόμη και με την μορφή παγκόσμιων επιδημιών, όπως ο Έμπολα. Οι ισχυροί της γης  εκλιπαρούν για ειρήνη στις διεθνείς συσκέψεις και όταν επιστρέφουν στους… οίκους τους, πωλούν όπλα. Τα φυσικά φαινόμενα δημιουργούν αλλεπάλληλες πλημμύρες, σεισμούς, ξηρασίες  που είναι συνέπεια της ανθρώπινης κακοποίησης της φύσης. Σε ένα τέτοιο κόσμο, λοιπόν, είναι πολύ ελπιδοφόρο για μας να ξέρουμε ότι υπάρχουν άγγελοι που υπηρετούν τους ανθρώπους και είναι οι φύλακές τους. Οι άνθρωποι έχουμε πολλούς λόγους για να νιώθουμε την ανάγκη της παρουσίας των Αγγέλων δίπλα μας. Έχουμε ανάγκη την ανακούφιση, την ανάπαυση, την χαρά και την ελπίδα που προσφέρουν. Τί είναι όμως οι Άγγελοι και πώς υπάρχουν; Την ύπαρξη των Αγγέλων την πληροφορούμαστε από την Αγία Γραφή, η οποία τους  αναφέρει ως βέβαιο γεγονός πριν την δημιουργία του κόσμου. Στο βιβλίο του Ιώβ (38,6-7) λέει: «Ποιός έβαλε τον ακρογωνιαίο λίθο της γης;  Όταν έγιναν τα άστρα με ύμνησαν με μεγάλη φωνή όλοι οι Άγγελοι μου». Οι στίχου αυτού του βιβλίου μας αποδεικνύουν ότι προϋπήρχαν.  Είναι δημιουργήματα του Θεού πριν την ορατή δημιουργία. Στο πρώτο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως, αναφέρεται: «Πιστεύω (…) ορατών τε πάντων και αοράτων». Στην αόρατη δημιουργία του Θεού, την οποία αναφέρει το πρώτο άρθρο ανήκουν οι Άγιοι Άγγελοι. Είναι όντα ασώματα που έχουν νου, θέληση, αυτεξούσιο, δύναμη. Είναι ουράνια όντα, πνεύματα μεν συγκρινόμενα με τον άνθρωπο, δημιουργήματα κτιστά δε συγκρινόμενα με τον Θεό που είναι ο μόνος άκτιστος. (Ιωάννης ο  Δαμασκηνός). Οι Άγγελοι είναι μέρος του σύμπαντος κόσμου όπως εμείς οι άνθρωποι, λέει ο Απόστολος Παύλος, «δημιουργήματα του Θεού, επουράνια, και επίγεια, ορατά και αόρατα».(Κολ. 1,16). Ο Μ. Βασίλειος λέει ότι «η  ουσία των αγγέλων είναι μια πνοή του ανέμου ή μια αθάνατη φλόγα. Είναι καθαρά και τέλεια πνεύματα. Δεν τους περιορίζει ούτε ο χρόνος, ούτε ο χώρος. Δεν έχουν ηλικία ούτε γένος, δεν γνωρίζουν πόνο ούτε φόβο. Είναι τέλεια όντα αγάπης, ζωής και ενεργητικότητας». Τί σημαίνει Άγγελος και ποιό το έργο του; Άγγελος σημαίνει αγγελιοφόρος και ονομάστηκαν έτσι γιατί αποστέλλονται από τον Θεό στους ανθρώπους, για να αναγγείλουν το θέλημά Του. Λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα, γράφει ο Απ. Παύλος στους Εβραίους (1,14). Αυτό είναι το έργο τους όπως το γνωρίζουμε από την συνάντηση (φιλοξενία) των τριών Αγγέλων με τον Αβραάμ (Γεν. 18) έως τον Άγγελο που μετακίνησε τον βράχο από τον τάφο του Ιησού (Ματθ. 28: 2-4). Ο αριθμός των αγγέλων είναι αναρίθμητος. Όμως κατά τον Άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη χωρίζονται σε εννέα τάγματα ανάλογα με τις υπηρεσίες που προσφέρουν. Τα τάγματα αυτά τα ονομάζει «χορούς αγγέλων». Αυτή είναι και οι πιο ταιριαστή ονομασία αφού ολόκληρη η ζωή των αγγέλων είναι ένας ατελείωτος ύμνος δοξολογίας και ευχαριστίας στον Τριαδικό Θεό. Τα τάγματα χωρίζονται σε τρεις ομάδες ως εξής:  1 Σεραφείμ (Ησαΐας 6,2) Χερουβείμ (Εζεκίας 10,1) Θρόνοι (Κολλασαείς 1,16)  2 Κυριότητες (Κολλασαείς 1,16) Εξουσίες (Α’ Πέτρου 3,22) Δυνάμεις (Κολλασαείς 1,16)  3 Αρχές (Εφεσίους 3,10) Αρχάγγελοι (Α’ Θεσσαλονικείς 4,15) Άγγελοι (230 φορές αναφέρονται στην Αγία Γραφή) Η πρώτη τριάδα δεν έχει σχέση με τους ανθρώπους. Λατρεύει μόνο τον Θεό. Η δεύτερη τριάδα είναι οι κυρίαρχοι του κόσμου (των πλανητών και του σύμπαντος). Η τρίτη τριάδα υπηρετεί τους ανθρώπους, τους φροντίζει αι τους προστατεύει. Εκτελούν το θέλημα του Θεού και είναι οι φύλακες των ανθρώπων (Ματθαίου 18,10). Πιο οικείοι στους ανθρώπους είναι οι Αρχάγγελοι, οι οποίοι απεικονίζονται συχνά στους Ναούς και  γνωρίζουμε τα ονόματά τους από την Αγία Γραφή. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, είναι ο κορυφαίος, είναι αυτός που νίκησε τον Εωσφόρο και τον έθεσε εκτός Παραδείσου (Δανιήλ 10, 13-21). Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ γνωστός σε όλους μας από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (Λουκά 1, 19). Ο Αρχάγγελος Ραφαήλ είναι αυτός που μεταφέρει τις προσευχές μας στον Κύριο (Τωβίδ 3,16). Ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης αναφέρει και τον Αρχάγγελο Ουριήλ. Όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τους Αγίους Αγγέλους, τόσο περισσότερο γεμίζει η ζωή μας από την αγάπη και το μυαλό και η καρδιά μας από την δυνατότητα να ενεργούμε ευεργετικά στην ζωή των άλλων, αφού κατά τον ορισμό του Αγίου Διονυσίου για τους Αγγέλους «ένας άγγελος είναι μια εικόνα του Θεού, ένας λαμπρός ολοκάθαρος καθρέπτης, ο οποίος αντανακλά την απέραντη αγάπη και καλοσύνη του Θεού». Η Εκκλησία μας τιμά τους Αγγέλους με απόφαση της 7ης Οικουμενικής Συνόδου, με δύο τρόπους: εβδομαδιαία αφιερώνοντας την Δευτέρα στις αγγελικές δυνάμεις και ετησίως με έξι εορτές αφιερωμένες στον αγγελικό κόσμο, με κεντρικό εορτασμό την 8η Νοεμβρίου που είναι η Σύναξη όλων των αγγελικών δυνάμεων με πρωτοστάτη τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ας τιμήσουμε λοιπόν και μείς τους Αγίους Αγγέλους την ημέρα της γιορτής τους, έτσι ώστε να κατασταθούν στη ζωή μας βοηθοί και συνοδοιπόροι μας και να τους παρακαλέσουμε να γίνουν στη ζωή μας,  χρησιμοποιώντας τα λόγια του Αγίου Ιππολύτου, «οι δυνατοί ναύτες στο τρικυμισμένο καράβι της ζωή μας». + Αρχιμ. Ειρηναίου Λαφτσή, Πρωτοσυγκέλλου της Ι.Μ. Αλεξανδρουπόλεως

”Η διδασκαλία της Εκκλησίας, που έλαβε την τελική της μορφή από τις Οικουμενικές Συνόδους, δεν επιδέχεται καμιά αλλαγή… Όλη η μετέπειτα επιστημονική εργασία, πρέπει απαραίτητα να συμφωνεί μέ ότι δόθηκε στη Θεία αποκάλυψη, και διατυπώθηκε στη διδαχή των Οικουμενικών Συνόδων της Εκκλησίας… Το ίδιο ισχύει και για τη χάρη. Το πλήρωμα της χάριτος μπορεί να κατέχει μόνο η Μία και μοναδική Εκκλησία…” Μὲ τὸν τρόπο ποὺ προσεύχονται οἱ Δυτικοὶ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν τὶς πολύωρες προσευχὲς τῶν Ὀρθοδόξων Μοναχῶν. Αὐτοὶ μὲ μισῆ ὥρα προσευχὴ κουράζονται, γιατί προσεύχονται μὲ τὸ μυαλό, διανοητικά. Οἱ Ὀρθόδοξοι προσευχόμαστε μὲ τὸν νοῦ (καρδιακά). Οἱ Ἰουδαῖοι προσεύχονταν μὲ τὴν λογική τους. Τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς δόθηκε στοὺς Ἀποστόλους τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ὡς πύρινες γλῶσσες καὶ κατάλαβαν ἕνα ἄλλο εἶδος προσευχῆς, τὴν καρδιακὴ προσευχή. Πρώτη φορὰ προσεύχονταν μὲ τὴν καρδιά τους. Ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ μεταξὺ Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως. Ἕνας Δυτικὸς ποὺ βαπτίζεται Ὀρθόδοξος, θὰ περάσει πολλὰ χρόνια μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μὲ καθοδήγηση ἐμπείρου πνευματικοῦ ὁδηγοῦ γιὰ νὰ ἀποκτήσει καθαρὸ Ὀρθόδοξο φρόνημα καὶ ἦθος… Αὐτὸς εἶναι ο λόγος ποὺ ΔΕΝ μπορεῖ νὰ γίνει «ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν»… Ἡ «ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν» εἶναι δύσκολη, ἕως ἀδύνατη! Ὅσοι ὁμιλοῦν γιὰ «ἕνωση Ἐκκλησιῶν» δὲν γνωρίζουν οὔτε τὴν νοοτροπία τῶν ἑτεροδόξων οὔτε τὸ ὕψος τῆς Ὀρθοδοξίας! Δὲν ἐπιθυμῶ νὰ γίνει, τουλάχιστον τώρα, ἡ «Ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν», διότι οἱ Ρωμαῖοι (Λατίνοι) δὲν θὰ ἀλλάξουν, ἀλλὰ καὶ οἱ Ὀρθόδοξοι θὰ διαφθαροῦν… Νὰ κρατοῦμε τὴν Ὀρθόδοξη πίστη! Καί, ἐπειδὴ ζοῦμε σὲ δύσκολους καιρούς, θὰ λάβουμε μισθὸ περισσότερο ἀπὸ ἄλλους ἀνθρώπους ποὺ ἔζησαν τὶς παλαιότερες ἐποχὲς καὶ κράτησαν τὴν πίστη… ~ Όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ

  Όταν βρίσκεσαι πληγωμένος, επειδή έπεσες σε κάποιο αμάρτημα λόγω αδυναμίας σου ή καμιά φορά με τη θέλησή σου μη δειλιάσεις· ούτε να ταραχθείς γι’ αυτό, αλλά αφού επιστρέψεις αμέσως στον Θεό, μίλησε έτσι: «Βλέπε, Κύριέ μου· έκανα τέτοια πράγματα, σαν τέτοιος που είμαι· ούτε ήταν δυνατό να περίμενες και τίποτε άλλο από εμένα τον τόσο κακοπροαίρετο και αδύνατο, παρά ξεπεσμό και γκρέμισμα». Και ευχαρίστησέ τον και αγάπησέ τον περισσότερο παρά ποτέ, θαυμάζοντας την τόσο μεγάλη ευσπλαχνία του, διότι μολονότι λυπήθηκε από σένα, πάλι σου δίνει το δεξί του χέρι και σε βοηθάει, για να μη ξαναπέσεις στην αμαρτία· τελευταία, πες με μεγάλο θάρρος στη μεγάλη ευσπλαχνία του: «Εσύ, Κύριέ μου, συγχώρησέ με και μην επιτρέψεις στο εξής να ζω χωρισμένος από σένα, ούτε να απομακρυνθώ ποτέ, ούτε να σε λυπήσω πλέον». Και κάνοντας έτσι, μη σκεφτείς αν σε συγχώρεσε, διότι αυτό δεν είναι τίποτε άλλο, παρά υπερηφάνεια, ενόχληση του νου, χάσιμο του καιρού και απάτη του διαβόλου, χρωματισμένη με διάφορες καλές προφάσεις. Γι’ αυτό, αφήνοντας τον εαυτό σου ελεύθερο στα ελεήμονα χέρια του Θεού, ακολούθησε την άσκησή σου, σαν να μην είχες πέσει. Και αν συμβεί εξ’ αιτίας της αδυναμίας σου να αμαρτήσεις πολλές φορές την ημέρα, κάνε αυτό που σου είπα όλες τις φορές, όχι με μικρότερη ελπίδα στον Θεό. Και κατηγορώντας περισσότερο τον εαυτό σου και μισώντας την αμαρτία περισσότερο, αγωνίσου να ζεις με μεγαλύτερη προφύλαξη. Αυτή η εκγύμναση δεν αρέσει στον διάβολο· γιατί βλέπει πως αρέσει πολύ στον Θεό, επειδή και μένει ντροπιασμένος ο αντίπαλος, βλέποντας ότι νικήθηκε από εκείνον, που αυτός είχε πριν νικήσει. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους για να μας εμποδίσει, να μην το κάνουμε. Και πολλές φορές πετυχαίνει το σκοπό του εξ’ αιτίας της αμέλειάς μας και της μικρής φροντίδας που έχουμε στον εαυτό μας.[…] Ο τρόπος λοιπόν, για να αποκτήσεις την ειρήνη, είναι ο εξής· να ξεχάσεις τελείως την πτώση και την αμαρτία σου και να παραδοθείς στη σκέψη της μεγάλης αγαθότητας του Θεού· και ότι, αυτός μένει πολύ πρόθυμος και επιθυμεί να συγχωρέσει κάθε αμαρτία, όσο και αν είναι βαριά, προσκαλώντας τον αμαρτωλό με διάφορους τρόπους και μέσα από διάφορους δρόμους, για να έλθει σε συναίσθηση και να ενωθεί μαζί του σε αυτήν τη ζωή με την χάρι του· στην δε άλλη να τον αγιάσει με τη δόξα του και να τον κάνει αιώνια μακάριο. Κατόπιν, όταν έλθει η ώρα της εξομολογήσεως, την οποία σε προτρέπω να κάνεις πολύ συχνά, θυμήσου όλες σου τις αμαρτίες, και με νέο πόνο και λύπη, φανέρωσέ τες όλες στον Πνευματικό σου και κάνε με προθυμία τον κανόνα που θα σου ορίσει. (“Αόρατος Πόλεμος” – Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου)

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ανήκει στη χωρία των μεγάλων προφητών και ομολογητών της πίστεώς μας. Ο Ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός τον χαρακτήρισε ως το μέγιστο άνθρωπο που φάνηκε στον κόσμο: «αμήν λέγω υμίν, ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου του βαπτιστού» (Ματθ.11,11). Η αγία μας Εκκλησία τον έθεσε σε τιμή μετά τη Θεοτόκο, μάλιστα στην εικονογραφία παριστάνεται μαζί με την Παναγία μας να ικετεύει για τη σωτηρία του κόσμου. Είναι η γνωστή εικονογράφηση της «δεήσεως». Ο μεγάλος αυτός άνδρας πάνω απ’ όλα είναι ο πρόδρομος της εμφανίσεως του Χριστού στον κόσμο, αυτός που άνοιξε το δρόμο να περάσει ο Λυτρωτής μας. Είναι ο μεγάλος αγγελιοφόρος της πιο χαρμόσυνης και ελπιδοφόρας αγγελίας όλων των εποχών: της εν Χριστώ απολυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους. Είναι ο κομιστής και ο διαπρύσιος κήρυκας της μετάνοιας και ο άτεγκτος ελεγκτής της ανομίας και της αμαρτίας. Σύμφωνα με τις αγιογραφικές μαρτυρίες ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος υπήρξε κορυφαίο όργανο της θείας πρόνοιας και του έργου της σωτηρίας του κόσμου, διαδραματίζοντας πρωτεύοντα ρόλο. Μεγάλοι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης είχαν προφητεύσει για το πρόσωπό του και τη δράση του. Ο προφήτης Μαλαχίας προανήγγειλε τη βουλή του Θεού για την εμφάνιση του Τιμίου Προδρόμου: «Ιδού εγώ εξαποστέλλω τον άγγελόν μου, και επιβλέψεται οδόν προ προσώπου μου, και έξαίφνης ήξει εις ναόν εαυτού Κύριος, όν υμείς ζητείτε, και ο άγγελος της διαθήκης, όν υμείς θέλετε. Ιδού έρχομαι, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ» (Μαλ.3,1). Η γέννησή του υπήρξε θαυμαστό γεγονός, διότι γεννήθηκε από μητέρα στείρα. Ήταν γιος του ευσεβή ιερέα Ζαχαρία, από την εφημερία Αβιά (Α΄Βασιλ.24,10) και της Ελισάβετ (Λουκ.1,7) η οποία καταγόταν από τον ιερατικό οίκο «Ααρών» (Λουκ.1,5). Ο αρχάγγελος Γαβριήλ παρουσιάστηκε στο Ζαχαρία την ώρα που θυμίαζε στο ναό, για να του αναγγείλει τη γέννηση του παιδιού του. Για την καλόπιστη απιστία του έμεινε άλαλος ως τη γέννησή του. Ο Ιωάννης ήταν εκλεγμένος από το Θεό «εκ κοιλίας μητρός», διότι όταν επισκέφτηκε η Θεοτόκος τη συγγενή Της Ελισάβετ, ούσες έγγειοι και οι δύο άγιες γυναίκες, «εγένετο ως ήκουσεν η Ελισάβετ τον ασπασμόν της Μαρίας, εσκίρτησε το βρέφος εν τη κοιλία αυτής» (Λουκ.1,41). Με την επενέργεια του Αγίου Πνεύματος έγνωσε ο Πρόδρομος, ως βρέφος αγέννητο ακόμη, τον ερχομό του Κυρίου και χάρηκε! Το όνομά του σημαίνει δώρο Θεού (Θεοχάρης για την ακρίβεια), και ήταν επιλογή του ιδίου του Ζαχαρία, διότι πίστευε ακράδαντα ότι το παιδί αυτό ήταν χάρισμα του Θεού, για τον ίδιο και για όλη την ανθρωπότητα. Αυτό αποδεικνύεται από τις προφητικές ρήσεις του αγίου ιερέα, μετά τη «λύση» της γλώσσας του. Μεγάλωσε μέσα σε περιβάλλον ευσέβειας, πίστεως στο Θεό και εναγώνιας αναμονής του Μεσσία. Οι άγιοι γονείς του γέμισαν την ψυχή του με την βεβαία προσμονή του Λυτρωτή του κόσμου. Τον έμαθαν να κλείνει ερμητικά τα αφτιά του στην κοσμική σαπίλα και να αποστρέφεται την αμαρτία, διότι έπρεπε να τους βρει ο Μεσσίας καθαρούς, όσο γινόταν, ώστε να σχηματιστεί ο αρχικός πυρήνας των συνεργατών Του. Σε ηλικία τριάντα ετών αποσύρθηκε στην έρημο της Ιουδαίας για να ζήσει βίο ασκητικό, για την προσωπική του κάθαρση. Αυτό έκαναν και άλλοι ευσεβείς Ιουδαίοι της εποχής του, όπως οι Εσσαίοι, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει ολόκληρες κοινότητες ασκητών στην περιοχή της Νεκράς Θαλάσσης. Ο Ιωάννης πιθανότατα δεν ανήκε σε αυτές τις ομάδες, διότι η ιδέα του περί του αναμενόμενου Μεσσία είναι ριζικά διάφορη από εκείνη των Εσσαίων, οι οποίοι περίμεναν δύο Μεσσίες. Ζούσε με προσευχή και νηστεία. Ως ένδυμα είχε τρίχες καμήλας και έτρωγε ακρίδες (βλαστάρια φυτών της ερήμου) και μέλι από αγριομέλισσες. Δεν αρκούνταν μόνο στην προσωπική του άσκηση, αλλά εμπνευσμένος από το Άγιο Πνεύμα, ως «ρήμα Θεού» (Λουκ.3,2), φώναζε με γοερή φωνή πάνω από τους γυμνούς βράχους της ερήμου, για να ακουστεί όσο το δυνατό μακρύτερα: «μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών» (Ματθ.3,3). Κήρυσσε «βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν αμαρτιών» (Μαρκ.1,4), και βάπτιζε τα πλήθη στα νερά του Ιορδάνη, «εξομολογούμενοι τας αμαρτίας αυτών» (Ματθ.3,6), αφού «εξεπορεύετο προς αυτόν πάσα η Ιουδαία χώρα και οι Ιεροσολυμίται» (Μάρκ.1,5). Ταυτόχρονα δίδασκε τους πολυάριθμους επισκέπτες του, την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη και στηλίτευε την ασέβεια και την αδικία, αλλά και «πολλά μεν ουν έτερα παρακαλών ευηγγελίζετο τον λαόν» (Λουκ.3,18). Η συνάντησή του με το Χριστό και η βάπτισή Του από τον Πρόδρομο υπήρξε η κορυφαία στιγμή για το θεοφόρο άνδρα. Πληρωμένος από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος προανάγγειλε την έλευση του Σωτήρα: «ο οπίσω μου ερχόμενος ισχυρότερός μου εστίν. Ου ουκ ειμί ικανός τα υποδήματά βαστάσαι. Αυτός υμάς βαπτίσει εν Πνεύματι Αγίω και πυρί. Ου το πτύον εν τη χειρί αυτού, και διακαθαριεί την άλωνα αυτού, και συνάξει τον σίτον αυτού εις την αποθήκην, το δε άχυρον κατακαύσει πυρί ασβέστω» (Ματ.3,11-12). Από μακριά διέκρινε το Χριστό και ομολόγησε: «Ίδε ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου. Ούτος εστιν περί ου εγώ είπον» (Ιωάν.1,29). Η ομολογία; Του και η μαρτυρία του υπήρξε καταλυτικός παράγων για τα παραβρισκόμενα πλήθη. Είναι η πρώτη μεγάλη δημόσια αναγνώριση του ερχομού του Μεσσία. Επίσης συγκλονιστικό γεγονός υπήρξε και η τελετή της βαπτίσεως του Κυρίου από τα χέρια του Ιωάννη, την οποία επισφράγισε η φανέρωση της Αγία Τριάδος. Το αξιοσημείωτο στη βάπτιση του Κυρίου είναι η άρνηση του Προδρόμου να βαπτίσει το Χριστό, διότι ο θεοφόρος άνδρας διέγνωσε την απόλυτη αναμαρτησία Του και είχε τη συναίσθηση της τυπικότητας του βαπτίσματος του δικού του, το οποίο ήταν τύπος του αγίου Βαπτίσματος της Εκκλησίας του Χριστού, ως το μόνο που μπορεί να αναγεννήσει τον άνθρωπο. Στόχος του Τιμίου Προδρόμου υπήρξε κυρίως η πολιτική και πνευματική εξουσία της εποχής του, η οποία είχε φτάσει σε έσχατα σημεία κατάπτωσης και ηθικής σήψης. Πυρωμένος από θείο ζήλο, αλλά και αγανάκτηση ο ιερός άνδρας μύδρους κατά των δυναστών του λαού. Ήταν κυριολεκτικά ασυμβίβαστος και ασκούσε κριτική προς κάθε κατεύθυνση, χωρίς να λογαριάζει τις συνέπειες της παρουσίας του. Καταφέρθηκε εναντίον των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων, οι οποίοι στο όνομα του Θεού και της υποκριτικής τους ευσέβειας καταπίεζαν και εκμεταλλεύονταν αφόρητα το λαό. Τους χαρακτήριζε δημόσια ως «γεννήματα εχιδνών» και τους προειδοποιούσε ότι αν δεν μετανοήσουν δε θα ξεφύγουν «από της μελλούσης οργής» (Ματθ.3,8). Με παραστατικότατο τρόπο τους ανάγγειλε πως ήδη, με τον ερχομό του

Ο Άγιος Φανούριος έζησε επί ρωμαϊκής εποχής. Πολλά στοιχεία για τη ζωή του δεν έχουμε. Πληροφορίες γι’ αυτήν μας δίδει εικόνα που βρέθηκε στο νησί της Ρόδου τον 15ο αιώνα όπου απεικονίζεται ο Άγιος Φανούριος και 12 παραστάσεις από τα διάφορα μαρτύρια που υποβλήθηκε, υποκύπτοντας εν τέλει στον διά πυράς θάνατο εξαιτίας της αντίστασής του στον κόσμο των ειδώλων. Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του  την 27η Αυγούστου. Στη μνήμη του έχει καθιερωθεί  οι πιστοί να προσφέρουν την γνωστή Φανουρόπιτα. Η προσφορά της Φανουρόπιτας  ξεκίνησε με κίνητρα αγνά και ευλαβή στην αρχή. Την έφτιαχναν οι γυναίκες και την πρόσφεραν στους πιστούς με την ευχή “ο Θεός να συγχωρέσει τη μάνα του Αγίου Φανουρίου”, η οποία λέει η παράδοση, ότι ήταν μια πολύ αμαρτωλή γυναίκα και διακρινόταν για την σκληρότητά της προς τους φτωχούς. Στην όλη προσπάθεια που έκανε ο Άγιος γιος της, για να την σώσει από τα δεινά της κολάσεως μεταξύ άλλων αναφέρει η παράδοση, ότι ζήτησε να μην φτιάχνουν κάτι γι’ αυτόν, αλλά μια πίτα για την μητέρα του και να την μοιράζουν στους φτωχούς για συγχώρηση της ψυχής της. Επειδή το όνομα του Αγίου Φανουρίου παραπέμπει στο ρήμα φανερώνω έγινε αιτία να αποδοθούν στον Άγιο ιδιότητες που σχετίζονται με την φανέρωση προσώπων και πραγμάτων. Με την πάροδο του χρόνου οι ιδιότητες αυτές άρχισαν στην λογική του κόσμου, να αποκτούν μαγική δύναμη. Κι έτσι παρατηρείται το φαινόμενο να φτιάχνονται και να προσφέρονται Φανουρόπιτες  για πράγματα απίθανα που πολλές φορές το λιγότερο δημιουργούν θυμηδία. Άνθρωποι που έχουν από χλιαρή έως ανύπαρκτη σχέση με την Εκκλησία, εμφανίζονται προσφέροντες Φανουρόπιτα με αιτήματα απίθανα και σαφέστατα υλιστικά. Μέχρι και για το φανέρωμα γαμπρού ή νύφης προσφέρονται Φανουρόπιτες. Είναι κρίμα και αποτελεί παραλογισμό να απομακρυνόμαστε από την ευσεβή παράδοση, που αφορά στην προσφορά της Φανουρόπιτας  και να της προσδίδουμε μαγικές ιδιότητες. Ο Μεγαλομάρτυρας Φανούριος είναι Άγιος της Εκκλησίας μας και όχι κάποιος μάγος, που μπορεί να βρίσκει απολεσθέντα με τρόπο μαγικό. Θα πρέπει να εξηγήσουμε στον κόσμο ότι, η προσφορά της Φανουρόπιτας γίνεται προς τιμή του Αγίου και αποτελεί ευλογία για εκείνον που την προσφέρει, όπως γίνεται και με τους άρτους. Δεν γνωρίζω κατά πόσο συμβάλουμε κι εμείς οι κληρικοί στην διαιώνιση αυτής της διαστρέβλωσης. Κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου από πολλούς, περισσότερη σημασία δίδεται στο διάβασμα της Φανουρόπιτας, παρά στην Θεία Λειτουργία που τελείται, αν τελεσθεί φυσικά στην μνήμη του. Ανακοινώνονται ωράρια ευλογίας της Φανουρόπιτας κατά την διάρκεια της ημέρας, χωρίς να γίνεται αναφορά στην τέλεση Θείας Λειτουργίας. Από την μια η αγωνία των πιστών για το αβέβαιο μέλλον σε συνδυασμό με την αφέλεια κάποιων θρησκόληπτων οι οποίοι διακατέχονται από διάφορες προλήψεις και προκαταλήψεις και από την άλλη τα οποιαδήποτε οφέλη κυρίως υλικά και οικονομικά μπορούν να προκύψουν από την εκμετάλλευση αυτών των τάσεων, δυστυχώς προκαλούν στον κόσμο των Χριστιανών φαινόμενα τα οποία θα τα ζήλευαν και οι πιο ακραιφνείς ειδωλολάτρες. Το άσχημο είναι ότι αυτές τις δοξασίες τις ντύνουν με μανδύα Χριστιανικό και μάλιστα Ορθόδοξο. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο, Ορθόδοξοι να βάζουν δίπλα στον κρεμαστό σταυρό το ζώδιο ή την μπλε χάντρα, μαζί με την εικόνα που τοποθετούν ως φυλαχτό στα μωρά, να συνυπάρχει και το γαλάζιο ματάκι και άλλα παρόμοια. Ορθόδοξοι επίσης επισκέπτονται μέντιουμ, αστρολόγους, χαρτομάντεις, καφεμάντεις, χειρομάντεις και όλους γενικώς τους μελλοντολόγους. Ορθόδοξοι επίσης κάνουν χρήση του φένγκ σούι και άλλων πρακτικών που χρησιμοποιούνται από διάφορες ειδωλολατρικές θρησκείες. Τελευταία έχει γίνει πολύ της μόδας η ύπαρξη ομοιωμάτων του Βούδα σε όλο σχεδόν τον λεγόμενο δυτικό κόσμο και κατά συνέπεια και στους χώρους των Ορθοδόξων. Σε καταστήματα και σπίτια δεσπόζει όλο και κάποιο αγαλματίδιο του Βούδα. Όμως μην πάμε μακριά. Οι μαγικές προλήψεις δίνουν και παίρνουν μεταξύ των Ορθοδόξων. Θεωρούν ως παράγοντες αρνητικών επιδράσεων, αν συμπέσει Τρίτη και 13 του μήνα, τη συνάντηση με μαύρη γάτα, το σπασμένο καθρέφτη, αποτρέπουν γάμους αδελφών την ίδια χρονιά ή δεν κάνουν γάμο σε δίσεκτα χρόνια, οι νεόνυμφοι δεν πάνε σε κηδεία, όσοι πενθούν για μεγάλο διάστημα δεν εκκλησιάζονται και διάφορα άλλα. Η αλήθεια βέβαια είναι, ότι κάποιες φορές κι εμείς οι ιερείς καλλιεργούμε με την συμπεριφορά μας την αντίληψη στον κόσμο ότι είμαστε κάτι σαν «γκουρού» που μπορούμε με τρόπο μαγικό να λύνουμε προβλήματα. Με την ευκαιρία της εορτής του Αγίου Φανουρίου ας μην βοηθούμε με την λάθος στάση μας να δημιουργείται η ψευδαίσθηση, ότι με μια πίτα μπορούμε να δωροδοκήσουμε ή να καλοπιάσουμε ή να εξαναγκάσουμε τον Άγιο, για να βρούμε κάτι χαμένο ή να μας φανερώσει γαμβρό ή νύφη, ζώα, πράγματα, τιμαλφή ή εργασία. Αυτό όχι τιμή δεν περιποιεί στον Άγιο Φανούριο, αλλ’ αντιθέτως αποτελεί ύβρη. Ας ενημερώσουμε σωστά τον κόσμο και ας λιγοστέψουν οι Φανουρόπιτες. Τουλάχιστον αυτές που θα προσφέρονται, να προσφέρονται προς τιμήν του Αγίου, την μεσιτεία του οποίου ας παρακαλέσουμε να έχουμε με την ευκαιρία της εορτής του. Του Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου Γεράσιμου Φραγκουλάκη Αννόβερο Γερμανίας

  Οι κοσμικοί λένε: «Καλότυχοι αυτοί που ζουν στα παλάτια και έχουν όλες τις ευκολίες». Αλλ’ όμως μακάριοι είναι αυτοί που κατόρθωσαν να απλοποιήσουν την ζωή τους και ελευθερώθηκαν από την θηλειά της κοσμικής αυτής εξελίξεως των πολλών ευκολιών, των πολλών δυσκολιών και απαλλάχθηκαν από τον φοβερό άγχος της σημερινής εποχής μας. Αν δεν απλοποιήσει την ζωή του ο άνθρωπος, βασανίζεται. Ενώ, αν την απλοποιήσει, δεν θα έχει αυτό το άγχος. Ένας Γερμανός μία φορά στο Σινά είπε σε ένα Βεδουινάκι που ήταν πανέξυπνο: «Εσύ είσαι έξυπνο, μπορείς να μάθεις γράμματα». «Και μετά;», τον ρωτάει εκείνο. «Με­τά θα γίνεις μηχανικός». «Και μετά;». «Μετά θ’ ανοίξεις ένα συνεργείο αυτοκινήτων». «Και μετά;». «Μετά θα το μεγαλώσεις». «Και μετά;». «Μετά θα πάρεις και άλλους να δουλεύουν και θα έχεις πολύ προσωπικό». «Δηλαδή, του λέει, να έχω έναν πονοκέφαλο, να βάλω άλλον έναν πονοκέφαλο και μετά να βάλω και έναν άλλον; Δεν είναι καλύτερα τώρα που έχω ήσυχο το κεφάλι μου;». Ο περισσότερος πονοκέφαλος είναι από αυτές τις σκέψεις, να κάνουμε αυτό, να κάνουμε εκείνο. Αν ήταν πνευματικές οι σκέψεις, θα ένιωθε κανείς πνευματική παρηγοριά και δεν θα είχε πονοκέφαλο. Τώρα και στους κοσμικούς τονίζω πολύ την απλότητα. Γιατί πολλά από αυτά που κάνουν, δεν χρειάζονται και τους τρώει το άγχος. Τους μιλάω για την λιτότητα και την ασκητικότητα. Συνέχεια φωνάζω: «Απλοποιήστε την ζωή σας, για να φύγει το άγχος». Και τα περισσότερα διαζύγια από ‘κει ξεκινούν. Πολλές δουλειές, πολλά πράγματα έχουν να κάνουν οι άνθρωποι και ζαλίζονται. Δουλεύουν και οι δύο, πατέρας και μάνα, αφήνουν και τα παιδιά εγκαταλελειμμένα. Κούραση, νεύρα – μικρό θέμα, μεγάλος καυγάς – αυτόματο διαζύγιο μετά, εκεί φθάνουν. Αν απλοποιούσαν όμως την ζωή τους, θα ήταν και ξεκούραστοι και χαρούμενοι. Αυτό το άγχος είναι καταστροφή! Μία φορά βρέθηκα σε ένα σπίτι που ήταν όλο πολυτέλεια και, καθώς συζητούσαμε, μου είπαν: «Ζούμε στον Παράδεισο, ενώ άλλοι άνθρωποι στερούνται». «Ζείτε στην κόλαση, τους λέω. «Άφρον, ταύτη τη νυκτί», είπε ο Θεός στον πλούσιο. Αν ο Χριστός με ρωτούσε: «Που θέλεις να σε βάλουμε, σε μία φυλακή ή σε ένα σπίτι σαν αυτό;», θα έλεγα: «Σε μία σκοτεινή φυλακή». Γιατί η φυλακή θα με βοηθούσε. Θα μου θύμιζε τον Χριστό, θα μου θύμιζε τους αγίους Μάρτυρες, θα μου θύμιζε τους ασκητές που ήταν στις οπές της γης, θα μου θύμιζε καλογερική. Η φυλακή θα ομοίαζε και λίγο με το κελλί μου και θα χαιρόμουν. Αυτό το δικό σας τι θα μου θύμιζε και σε τι θα με βοηθούσε; Γι’ αυτό οι φυλακές με αναπαύουν καλύτερα όχι μόνον από ένα σαλόνι κοσμικό αλλά και από ένα ωραίο κελλί μοναχού. Χίλιες φορές στην φυλακή παρά σε ένα τέτοιο σπίτι». Κάποτε που είχα φιλοξενηθεί στην Αθήνα σ’ έναν φίλο μου, με παρακάλεσε να δεχθώ έναν οικογενειάρχη πριν φωτίσει, γιατί άλλη ώρα δεν ευκαιρούσε. Ήρθε λοιπόν χαρούμενος και συνέχεια δοξολογούσε τον Θεό. Είχε και πολλή ταπείνωση και απλότητα και με παρακαλούσε να εύχομαι για την οικογένειά του. Ο αδελφός αυτός ήταν περίπου τριάντα οκτώ ετών και είχε επτά παιδιά. Δυό το ανδρόγυνο και άλλοι δυό οι γονείς του, εν όλω έντεκα ψυχές, και έμεναν όλοι σε ένα δωμάτιο. Μου έλεγε με την απλότητα που είχε: «Όρθιους μας χωράει το δωμάτιο, αλλά, όταν ξαπλώνουμε, δεν μας παίρνει, είναι λίγο στενόχωρα. Δόξα τω Θεώ, τώρα κάναμε ένα υπόστεγο για κουζίνα και βολευτήκαμε. Εμείς έχουμε και στέγη. Πάτερ μου, ενώ είναι άλλοι που μένουν στο ύπαιθρο». Η εργασία του ήταν σιδερωτής. Έμενε στην Αθήνα και έφευγε πριν φωτίσει, για να βρεθεί εγκαίρως στον Πειραιά όπου εργαζόταν. Από την ορθοστασία και τις πολλές υπερωρίες τα πόδια του είχαν κιρσούς και τον ενοχλούσαν, αλλά η πολλή αγάπη του προς την οικογένειά του τον έκανε να ξεχνάει τους πόνους και τις ενοχλήσεις. Ελεεινολογούσε μάλιστα τον εαυτό του συνέχεια και έλεγε ότι δεν έχει αγάπη, γιατί δεν κάνει καλοσύνες σαν Χριστιανός, και επαινούσε την γυναίκα του ότι εκείνη κάνει καλοσύνες, γιατί εκτός από τα παιδιά και τα πεθερικά της που φρόντιζε, πήγαινε και έπαιρνε τα ρούχα από τους γέρους της γειτονιάς, τα έπλενε, τους συγύριζε και τα σπίτια, τους έφτιαχνε και καμμιά σούπα. Έβλεπε κανείς στο πρόσωπο του καλού αυτού οικογενειάρχη ζωγραφισμένη την θεία Χάρη. Είχε μέσα του τον Χριστό και ήταν γεμά­τος χαρά και το δωμάτιό του γεμάτο από παραδεισένια χαρά. Ενώ αυτοί που δεν έχουν μέσα τους τον Χριστό, είναι γεμάτοι από άγχος, και δυό άνθρωποι να είναι, δεν χωράνε μέσα σε έντεκα δωμάτια. Ενώ οι έντεκα αυτοί άνθρωποι με τον Χριστό, χωρούσαν μέσα σ’ ένα δωμάτιο. Ακόμη και πνευματικοί άνθρωποι, όσους χώρους και να έχουν, βλέπεις να μη χωρούν, γιατί μέσα τους δεν έχει χωρέσει ο Χριστός ολόκληρος. Αν οι γυναίκες που ζούσαν στα Φάρασα έβλεπαν την πολυτέλεια που υπάρχει σήμερα, ακόμη και σε πολλά Μοναστήρια, θα έλεγαν: «Θα ρίξει ο Θεός φωτιά να μας κάψει! Εγκατάλειψη Θεού!». Εκείνες μάζευαν τις δουλειές τάκα-τάκα. Πρωί-πρωί έπρεπε να βγάλουν τα γίδια, μετά να συμμαζέψουν το σπίτι. Ύστερα πήγαιναν στα εξωκκλήσια ή μαζεύονταν στις σπηλιές, και μία που ήξερε λίγα γράμματα διάβαζε το Συναξάρι του Αγίου της ημέρας. Μετά δωσ’ του μετάνοιες, έλεγαν και την ευχή. Και δούλευαν, κουράζονταν. Μία γυναίκα έπρεπε να ξέρει να ράβει όλα τα ρούχα του σπιτιού. Και τα έραβαν με το χέρι. Μηχανές του χεριού λίγες είχαν σε καμμιά πόλη, στα χωριά δεν είχαν. Αν υπήρχε στα Φάρασα όλο και όλο μία μηχανή του χεριού. Έρραβαν ακόμη και του άνδρα τα ρούχα και ήταν πιο άνετα, και τις κάλτες τις έπλεκαν στο χέρι. Είχαν γούστο, μεράκι, αλλά τους περίσσευε και χρόνος, γιατί τα είχαν όλα απλά. Οι Φαρασιώτες δεν κοιτούσαν λεπτομέρειες. Ζούσαν την χαρά της καλογερικής. Και αν, για παράδειγμα, η κουβέρτα δεν ήταν καλά στρωμένη και κρεμόταν λίγο από την μία μεριά και έλεγες: «Σιάξε την κουβέρτα», θα σου έλεγαν: «Σε εμποδίζει στην προσευχή σου;». Να συλλάβει κανείς το βαθύτερο νόημα της ζωής. «Ζητείτε πρώτον την Βασιλείαν του Θεού…». Από εκεί ξεκινά η απλότητα και κάθε σωστή αντιμετώπιση. Αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου

  ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ Ακόμη προσκυνούμε σχετικώς την αγία εικόνα του περιγραφέντος Υιού του Θεού, επειδή ενανθρώπησε για μας αναφέροντας την προσκύνηση με ευσέβεια προς το πρωτότυπο, καθώς επίσης το Τίμιο Ξύλο του σταυρού και όλα τα σύμβολα των παθημάτων του, επειδή είναι θεία τρόπαια κατά του κοινού πολεμίου του γένους μας. Ακόμη και τον τύπο του Τιμίου Σταυρού ως όπλο σωτήριο και τους θείους να­ούς και τόπους και τα ιερά σκεύη και θεοπαράδοτα λόγια, εξ αίτιας του Θεού που ενοικεί σε αυτά. Παρομοίως προσκυνούμε και τις εικόνες όλων των αγίων για την α­γάπη προς αυτούς και τον Θεό, τον οποίον αυτοί αγάπησαν και υπηρέτησαν με α­λήθεια και τελειότητα, αναφέροντες την διάνοια προς τις μορφές εκείνων κατά την προσκύνηση. Προσκυνούμε και τις αγίες σορούς αυτών, με την πεποίθηση ότι δεν απομακρύνθηκαν από τα ιερώτατα οστά αυτών η αγιαστική χάρις, όπως δεν διαιρέ­θηκε η θεότητα από το δεσποτικό σώμα κατά τον τριήμερο θάνατο. (Προς Διονύσιον Ομολογία, ΕΠΕ 4,444) Μέσω αυτών οδηγούμαστε στην δόξα του Θεού Σε ερώτηση των Χιόνων, γιατί έχετε στις εκκλησίες σας ομοιώματα και τα προσκυνείτε, αντίθετα προς τον νόμο του Μωυσή, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς απάντησε: Ο Θεσσαλονίκης είπε πάλι· Προσκυνούν και οι φίλοι ο ένας τον άλλον, αλλά δεν θεοποιούνται με αυτό. Ότι δε αληθινά έτσι έμαθε ο Μωυσής από τον Θεό και δίδαξε τον τότε λαό, είναι σε όλους φανερό. Αλλά ο ίδιος πάλι Μωυσής τότε δεν ά­φησε κανένα σχεδόν ομοίωμα που δεν κατασκεύασε· το εσωτερικό του καταπετάσματος το κατασκεύασε σε ομοίωμα και τύπο των επουρανίων… το δε εξωτερικό του ναού το κατασκεύασε σε τύπο των επιγείων. Αν λοιπόν ρωτούσε κάποιος τότε τον Μωυσή, πώς ενώ ο Θεός απαγόρευσε τις εικόνες και τα ομοιώματα των άνω και των κάτω, εσύ πάλι τα έκανες έτσι, θα έλεγε οπωσδήποτε εκείνος ότι απαγορεύθηκαν οι εικόνες και τα ομοιώματα, για να μη τα λατρεύει κανείς ως θεούς (Εξ 20,5’ 23,24), το να οδηγείται όμως κανείς με αυτά τα ομοιώματα προς τον Θεό είναι καλό. Επαινούσαν και οι Έλληνες τα χτίσματα, αλλά ως θεούς· τα επαινούμε και εμείς αλλά οδηγούμαστε μέσω αυτών στην δόξα του Θεού. Είπαν λοιπόν πάλι οι Τούρκοι· Αληθώς τα κατασκεύασε τότε ο Μωυσής αποκρίθηκαν τότε πολλοί. – Ναι, όλα αυτά τα κατασκεύασε. (Διάλεξις προς τοις αθέοις Χιόνας, ΕΠΕ7,224) Δια μέσου αυτής να προσκυνήσεις εκείνον που μας έπλασε «Να μη κατασκευάσεις κανένα ομοίωμα όσων βρίσκονται επάνω στον ουρα­νό… » (Εξ 20,5). Γιατί όλα είναι χτίσματα του μόνου Θεού, που κτίσθηκαν εν Αγίω Πνεύματι δια του Υιού και Λόγου του, ο οποίος Λόγος του Θεού στους τελευταίους αιώνες πήρε σάρκα από παρθενική κοιλιά, φάνηκε επάνω στην γη και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους (Βαρούχ 3,38) για την σωτηρία των ανθρώπων, πέθανε και αναστήθηκε, ανέβηκε στους ουρανούς μαζί με το σώμα και κάθισε υψηλά στα δεξιά της μεγαλοσύνης (Εβρ. 1,3), με το οποίο σώμα θα έλθει πάλι με δόξα να κρίνει ζω­ντανούς και νεκρούς (ΒΖ Τιμ. 4,1). Αυτού λοιπόν, που ενανθρώπησε για χάρι μας να κατασκευάσεις την εικόνα, από αγάπη γι’ αυτήν, και να θυμηθείς δι’ αυτής εκείνον και να προσκύνησης δι’ αυτής εκείνον, μεταφέροντας δι’ αυτής τον νου σου προς το προσκυνητό εκείνο σώμα του Σωτήρος που κάθεται στα δεξιά του Πατρός στον ου­ρανό. Επίσης να κατασκευάσεις και να προσκυνήσεις και των αγίων τις εικόνες, όχι ως θεούς (διότι αυτό απαγορεύεται), αλλά λόγω της σχέσεως και διαθέσεως που υπάρχει σ’ εκείνους και λόγω της υπερβολικής τιμής καθώς ο νους δια μέσου των ει­κόνων ανέρχεται προς αυτούς όπως και ο Μωυσής κατασκεύασε τις εικόνες των Χερουβίμ μέσα στα Άγια (Εξ. 25,17). Εξ άλλου και τα ίδια τα Άγια των Αγίων ή­ταν τύπος των υπερουρανίων και το κοσμικό άγιο έφερε εικόνα όλου του κόσμου, και ο Μωυσής τα ονόμασε αυτά άγια, για να δοξάσει όχι τα κτίσματα, αλλά τον κοσμοποιό Θεό δι’ αυτών. Και συ λοιπόν να μη θεοποιήσεις τις εικόνες του Δεσπότη Χριστού και των αγίων, αλλά δι’ αυτών να προσκυνήσεις εκείνον που προηγουμέ­νως έπλασε εμάς σύμφωνα με την εικόνα του και έπειτα την κατά το δικό μας είδος εικόνα του, την οποία ευδόκησε να προσλάβει κατά την άρρητη φιλανθρωπία και κατά την οποία έγινε περιγραπτός και όχι μόνο την θεία εικόνα να προσκυνήσεις αλλά και του σταυρού του τον τύπο· γιατί αυτός είναι σημείο μέγιστο και τρόπαιο Χριστού εναντίον του Διαβόλου και όλης της αντίθετης φάλαγγος… (Δεκάλογος της κατά Χριστόν…, ΕΠΕ 8,488-490) Αναγνωρίζοντας αισθητό το πρόσλημμα, τιμούμε την εικόνα Αναγνωρίζοντας και εμείς αισθητό και περιγραπτό αυτό το από εμάς πρόσλημμά του και φύραμα, εικονίζομε και προσκυνούμε ευσεβώς και αυτήν που τον γέννησε παρθενικώς και εκείνους που τον ευαρέστησαν τελείως. Αυτού τα σύμβολα των παθών, και μάλιστα τον σταυρό, τιμούμε και προσκυνούμε ως θεία τρό­παια κατά του κοινού εχθρού. (Ομιλία Η’ Περί πίστεως, ΕΠΕ 9,220)

Ο θυμός καθ’ εαυτόν είναι φυσικός. Όπως τα νεύρα στο σώμα. Είναι και αυτός νεύρον ψυχής και οφείλει να τον μεταχειρίζεται ο καθείς εναντίον των δαιμόνων, ανθρώπων αιρετικών, και παντός κωλύοντος από την όδόν του Θεού. Εάν δε θυμώνεις κατά των ομοψύχων αδελφών ή, εκτός εαυτού γενόμενος, χαλάς τα έργα των χειρών σου, γίνωσκε ότι κενοδοξίαν νοσείς και κάμνεις παράχρησιν του νεύρου της ψυχής. Απαλλάττεσαι δε διά της αγάπης προς πάντας και αληθούς ταπεινώσεως. Διά τούτο όταν σοι έλθει θυμός κλείσε το στόμα σου δυνατά και μη ομιλήσεις εις τον υβρίζοντα ή ατιμάζοντα ή ελέγχοντα ή πολυειδώς σε πειράζοντα άνευ λόγου. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος ήμερος και λογικός και επομένως ο θυμός δεν αρμόζει ουδέποτε εις την φύσιν του, ενώ με την αγάπην πάντοτε ευδοκιμεί και υποτάσσεται. Με το καλό και με την αγάπην μπορείς να κάμεις πολλούς να ημερέψουν και αν κανείς είναι καλοπροαίρετος, τον κάμνεις ογλήγορα να συμμορφωθεί, να γένη Άγγελος Θεού. Μη ζητήσεις ποτέ σου να ευρείς το δίκαιον, διότι τότε έχεις το άδικον. Αλλά μάθε να υπομένεις ανδρείως τους πειρασμούς, οιουσδήποτε και αν επιτρέψει ο Κύριος. Χωρίς πολλές δικαιολογίες να λέγεις «Ευλόγησον»! Και χωρίς να σφάλλεις να μετανοείς ότι έσφαλες. Εν επιγνώσει ψυχής και όχι απ’ έξω, δι΄ έπαινον, να λέγεις πως έσφαλες και μέσα να κατακρίνεις. Μη ζητάς εις τις θλίψεις σου παράκληση από τους ανθρώπους, διά να παρακληθείς από τον Θεόν. Μη νομίζεις ανάπαυσιν οπόταν ομιλήσεις, εάν ζητήσεις να ευρείς το δίκαιον. Το δίκαιον είναι να υπομείνεις ανδρείως τον επερχόμενον πειρασμόν διά να βγης νικητής καν έπταισες ή δεν έπταισες. Ει δε και λέγεις «μα διατί;» μάχεσαι τον Θεόν, τον αποστείλαντα λυπηρά διά την εμπαθή σου κατάσταση. Γέροντος Ιωσήφ ο Ησυχαστής. 

Αυτή η άποψη είναι λανθασμένη, γιατί στηρίζεται σε άγνοια και όχι σε θεολογική γνώση. Η ψυχή του δολοφονημένου βρίσκει ανάπαυση μόνο κοντά στο Θεό στον Οποίον επέστρεψε μετά την έξοδό της από το δολοφονημένο σώμα της. Δε συμμετέχει τώρα η ψυχή στην έρευνα για την ανεύρεση του δολοφόνου ούτε αναπαύεται και αγάλλεται για την τιμωρία του. Ο Κολοκοτρώνης, όταν έπεσε στα χέρια του ο δολοφόνος του αδελφού του, δεν τον σκότωσε, αλλά του παρέθεσε γεύμα και είπε στη μάνα του, σώπα μάνα, αυτό είναι το καλλίτερο μνημόσυνο για την ανάπαυση της ψυχής του  γιου σου.  Αυτό λέει πολλά για το τι πρέπει να λένε ή μάλλον να μη λένε οι  συγγενείς μέσα στο, κατά τα άλλα, δικαιολογημένο πόνο και τη θλίψη τους.  Όσο για το φονιά, το λόγο έχει η ανθρώπινη δικαιοσύνη. Ιωάννης Χ. Δήμος  πτχ. Θεολ. & Φιλοσ. Πανεπιστημίου Αθηνών.

  Αυτό εξαρτάται από το ποιοι  θα είναι οι άλλοι.  Αν  αυτοί οι άλλοι είναι διώκτες του Χριστού, θα είναι και δικοί σου διώκτες σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου, «ει εμέ εδίωξαν, και υμάς διώξουσιν »( Ιω. ιε’, 20). Αν όμως οι άλλοι αγαπούν το Χριστό, τότε δε θα σε  φάνε αλλά  θα σε βοηθήσουν να φέρεις το σταυρό σου όπως και αυτοί θα φέρουν το δικό τους. Πάντως  σε κάθε περίπτωση δε θα σε φάει κανείς, αν δεν το επιτρέψει ο Θεός.  Αν όμως επιτρέψει ο Θεός να σε φάνε, αυτό θα είναι για σένα στέφανος δόξης, γιατί θα συμμετέχεις στο πάθος του Κυρίου και κατά συνέπεια και στην Ανάσταση Αυτού, « είπερ συμπάσχομεν ίνα και συνδοξασθώμεν » ( Ρω. η’, 17).   Ιωάννης Χ. Δήμος  πτχ. Θεολ. & Φιλοσ. Πανεπιστημίου Αθηνών.

  Προφανώς και πέρα πάσης αμφιβολίας είναι η γνώση της αληθείας. Αυτό, γιατί η γνώση της αληθείας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ελευθερία από τα δεσμά της αμαρτίας την οποία ελευθερία επιθυμεί κάθε άνθρωπος. Αυτή τη γνώση υπέδειξε ο Κύριος « πρoς τους πεπιστευκότας αὐτῷ Ἰουδαίους» με τα εξής λόγια, « ἐάν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ἀληθῶς μαθηταί μού ἐστε, και γνώσεσθε την ἀλήθειαν, και ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς »( Ιω. η’, 31-32). Αυτή τη γνώση προσφέρει και αποκαλύπτει ο Χριστός στον κόσμο σύμφωνα με τα λόγια που είπε στον Πιλάτο, «ἐγώ εἰς τοῦτο γεγέννημαι και εἰς τοῦτο ἐλήλυθα εἰς τον κόσμον, ἵνα μαρτυρήσω τῇ ἀληθείᾳ. πᾶς ὁ ὢν ἐκ τῆς ἀληθείας ἀκούει μου τῆς φωνῆς» ( Ιω. ιη’, 37). Αυτή τη γνώση διδάσκει στους πιστούς το Άγιο Πνεύμα, ο Παράκλητος, το Πνεύμα της Αληθείας. Τέλος αυτή η γνώση ταυτίζεται με την αιώνιο ζωή σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου προς τον Πατέρα Του, « αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τον μόνον ἀληθινόν Θεόν και ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν »( Ιω. ιζ’, 3). Είναι κρίμα λοιπόν και άδικο να αποστρέφεται κανείς τη γνώση της αληθείας και να έχει αγνωσία Θεού. Ο Απόστολος Παύλος γράφει σχετικά και παιδαγωγικά, « ἐκνήψατε δικαίως και μη ἁμαρτάνετε· ἀγνωσίαν γαρ Θεοῦ τινες ἔχουσι· προς ἐντροπήν ὑμῖν λέγω »( Α’ Κορ. ιε’, 34). Βεβαίως και η επιστημονική γνώση έχει την αξία και τη σημασία της, γιατί είναι και αυτή δώρο του Θεού σύμφωνα με το, «και αυτός έδωκεν ανθρώποις επιστήμην ενδοξάζεσθαι εν τοις θαυμασίοις αυτού » ( Σ. Σειρ. λη’, 6). Η πιο συμφέρουσα όμως για τον άνθρωπο είναι η γνώση της αληθείας, σύμφωνα με τα παραπάνω, εάν βέβαια θέλει να είναι ελεύθερος και όχι δούλος αφού, « πᾶς ὁ ποιῶν την ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας »( Ιω. η’, 34). Ιωάννης Χ. Δήμος  πτχ. Θεολ. & Φιλοσ. Πανεπιστημίου Αθηνών

  «Τα βάσανα σας είναι πολλά. Τα χτυπήματα πέφτουν επάνω σας αδυσώπητα απ’ όλες τις μεριές. Αλλά μην απελπίζεστε. Δοκιμασίες είναι, που σας βρίσκουν με παραχώρηση του φιλάνθρωπου Θεού, για να καθαριστείτε από τα πάθη και τις αδυναμίες σας. Παραδώστε, λοιπόν, τον εαυτό σας στα χέρια Του με εμπιστοσύνη, ευψυχία, χαρά και ευγνωμοσύνη. Μη θυμώνετε, μη δυσφορείτε, μην τα βάζετε με κανέναν άνθρωπο. Αφήστε τους ελεύθερους να επιτελούν επάνω σας και μέσα σας το έργο της πρόνοιας του Κυρίου, που, αποβλέποντας στη σωτηρία σας, πασχίζει να βγάλει από την καρδιά σας κάθε ακαθαρσία. Όπως η πλύστρα τσαλακώνει, τρίβει και χτυπάει τα ρούχα μέσα στη σκάφη, για να τα λευκάνει, έτσι και ο Θεός τσαλακώνει, τρίβει και χτυπάει εσάς, για να λευκάνει την ψυχή σας και να την ετοιμάσει για την ουράνια βασιλεία Του, όπου κανένας ακάθαρτος δεν θα μπει. Αυτή είναι ή αλήθεια. Προσευχηθείτε να σας φωτίσει το νου ό Κύριος, για να την αντιληφθείτε. Τότε με χαρά θα δέχεστε καθετί το δυσάρεστο σαν φάρμακο που σας δίνει ο επουράνιος Γιατρός. Τότε θα θεωρείτε όσους σας βλάπτουν σαν ευεργετικά όργανα Εκείνου. Και πίσω τους θα βλέπετε πάντα το χέρι του μεγάλου Ευεργέτη σας. Για όλα να λέτε: «Δόξα σοι, Κύριε!». Να το λέτε, αλλά και να το αισθάνεστε». OΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ

  Τον μεμψίμοιρο, τίποτα δεν τον ευχαριστεί, τίποτα δεν τον ικανοποιεί και από τα χείλη του δεν βγαίνει η λέξη ευχαριστώ. Ο μεμψίμοιρος άνθρωπος είναι αχάριστος και άθλιος. Μετά τις δοκιμασίες ακολουθεί η πνευματική χαρά. Ο Κύριος παρακολουθεί όσους υπομένουν τις δοκιμασίες και τις θλίψεις για την δική Του αγάπη. Μη λιποψυχείτε λοιπόν και μην δειλιάζετε. Δικαιοσύνη είναι, το να ταυτίζει ο άνθρωπος την θέλησή του, με την Θεία θέληση και να πραγματοποιεί το αγαθό, το ευάρεστο και τέλειο ενώπιον του Θεού και το να ζητάει με όλη του την καρδιά, την δόξα του ονόματος Του. Αληθινή δικαιοσύνη είναι ο Χριστός. Ένας μόνο ξέρει τι έχεις περάσει και μόνο Αυτός μπορεί να σου δώσει δύναμη… Μόνο ο Θεός. Άγιος Νεκτάριος

  Θα χρειαστεί μια ζωή να αγωνιζόμαστε. Και το λέγω αυτό γιατί να, μερικοί ξεκινάνε και γρήγορα απογοητεύονται, απελπίζονται και λένε «δεν βγαίνει τίποτε». Μας τα ψιθυρίζει αυτά ο εχθρός μας και λέει: «Τι έκανες; Τι πέτυχες; Τίποτα δεν έκανες». Και αφήνουμε τον αγώνα, παραιτούμεθα και αποφασίζουμε να ζήσουμε, όπως ζει όλος ο κόσμος. Όχι. Όσο περισσότερο αγωνίζεσαι, τόσο περισσότερο θα σε πολεμάει ο εχθρός. Φτάνει στο σημείο τους Αγίους, αυτούς που προχώρησαν πνευματικά, να μην τους πολεμά ούτε με λογισμούς ούτε με κακούς ανθρώπους, αλλά ο ίδιος παρουσιάζεται, φοβερίζει και απειλεί και δημιουργεί σημεία και τέρατα, για να τους φοβίσει ή να τους εξαπατήσει με ψευδολογίες, με υποκρισίες. Αλλά φυσικά όταν αγωνίζονται, δεν μπορεί να τους κάνει τίποτε. Μέχρι που να πεθάνει ο άνθρωπος, ο διάβολος τον πολεμάει. Μέχρι που να πεθάνει! Ο διάβολος πολεμάει τους εχθρούς του φυσικά. Αυτούς, οι οποίοι αγωνίζονται. Αυτούς, οι οποίοι θέλουν να ζήσουν πνευματική ζωή. Αυτούς, οι οποίοι έχουν πραγματική πίστη. Θα τους πολεμάει μέχρι τέλους της ζωής τους. Μη μας εκπλήσσει αυτό και μη λέμε: «Να, οι άλλοι (γιατί το ακούω από μερικούς που ξεκινάνε, που είναι στην αρχή) ζουν ήσυχα και εμείς όλο αγώνα, όλο δυσκολίες, προβλήματα. Ενώ οι άλλοι, οι οποίοι δεν θέλουν να αγωνισθούν, όπως αγωνιζόμαστε εμείς, δεν έχουν δυσκολίες». Δεν είναι σωστό αυτό. Οι άλλοι έχουν την φιλία τους, φιλία με τον άρχοντα του κόσμου αυτού, του αιώνος αυτού. Αλλά αυτή η φιλία είναι η καταστροφή. Αυτή η φιλία είναι απομάκρυνση από τον Θεό. Αυτή η φιλία είναι ό,τι χειρότερο μπορούμε να πάθουμε. Αυτός που πιστεύει συνεχώς θα έχει πόλεμο, συνεχώς θα αγωνίζεται, για να καταλήξει μια μέρα στα χέρια του Θεού! Μερικές υπάρξεις θέλουν να είναι μεταξύ των πιστών, αλλά η ζωή τους είναι τόσο άσχημη και τόσο ανώμαλη… Σε κάποια κυρία της έλεγε ο σύζυγος: «Εσύ είσαι χειρότερη από εμένα. Πας στην Εκκλησία και είσαι χειρότερη από εμένα». Διότι αυτή θυμώνει, διότι αυτή φωνάζει, διότι τσιρίζει και ο σύζυγος, που δεν πάει στην Εκκλησία, που δεν έχει σχέση με την Εκκλησία, δεν τα κάνει αυτά. Είναι ήρεμος, ήσυχος άνθρωπος και γι’ αυτό της λέγει «εσύ είσαι χειρότερη από εμένα». Τώρα μπορεί να πει αυτή η γυναίκα τι πιστεύει; Επειδή πάει στην Εκκλησία και επειδή κοινωνεί, σημαίνει ότι πιστεύει; Έρχεται και στην εξομολόγηση. Τώρα τι εξομολόγηση κάνει; Μπορεί να πει τι πιστεύει; Οπωσδήποτε δεν είναι σωστή η πίστη της. Να προσέξουμε πάρα πολύ. Όταν λέμε ότι «είμαστε πιστοί», σημαίνει ότι προσπαθούμε η ζωή μας να είναι σύμφωνη με τον νόμο του Θεού, σύμφωνη με το Ευαγγέλιο. Τότε πραγματικά πιστεύουμε, όταν αγωνιζόμαστε και προσπαθούμε. Άλλο το ότι οι αδυναμίες οι ανθρώπινες, ο πειρασμός μάς κάνει να πέφτουμε, να αμαρτάνουμε, να μην μπορούμε να εφαρμόσουμε τον νόμο του Θεού. Ταπεινωνόμαστε όμως και πάλι συνεχίζουμε τον αγώνα. Πέφτουμε, πέφτουμε. Και δέκα και είκοσι φορές την ημέρα πέσαμε, προστρέξαμε στον πνευματικό γιατρό, σηκωθήκαμε και ξαναρχίσαμε τον αγώνα πάλι. Μα ξαναπέσαμε και πάλι σηκωθήκαμε και πάλι αγώνα. Μια ζωή έτσι, αγωνιζόμαστε κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι πραγματικά πιστεύουμε στον Θεό. Πιστεύουμε στον Εσταυρωμένο. Από το βιβλίο: ΟΜΙΛΙΕΣ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Α’, Ιερόν Ησυχαστήριον “Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος”, Μεταμόρφωσις Χαλκιδικής 2020, σελ. 60.

Η απελπισία και η απογοήτευση είναι το χειρότερα πράγμα. Είναι παγίδα του σατανά, για να κάνει τον άνθρωπο να χάσει την προθυμία του στα πνευματικά και να τον φέρει σε απελπισία, σε αδράνεια και ακηδία. Ο άνθρωπος τότε αχρηστεύεται. Λέει: «Είμαι αμαρτωλός, άθλιος, είμαι τούτο, είμαι κείνο… Έπρεπε τότε, δεν έκανα τότε, τώρα τίποτα… Πάνε τα χρόνια μου χαμένα, δεν είμαι άξιος». Του δημιουργείται ένα αίσθημα κατωτερότητος, ένας άκαρπος αυτοεξευτελισμός. Είναι ψευτοταπείνωση. Όμως εμείς, να μην γυρίζουμε πίσω και να λέμε τι δεν κάναμε. Σημασία έχει, τι θα κάνομε τώρα, απ’ αυτή τη στιγμή και έπειτα. Όπως λέει ο Απόστολος Παύλος: «Τα μεν οπίσω επιλανθανόμενος, τοις δε έμπροσθεν επεκτεινόμενος» (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης) Αποδεικνύεται δειλός ο άνθρωπος που εγκαταλείπει την ελπίδα, την άγκυρα της σωτηρίας και παραδίδει τον εαυτόν του στην απελπισία! Ο απελπισμένος αρνείται τον Δημιουργό του κόσμου και αυτή η άρνηση εκφράζει ασέβεια προς τον Θεό. Ο απελπισμένος, αρνείται την Πρόνοια και την Παντοδυναμία Του και αθετεί την ύπαρξη του Σωτήρα Χριστού, του λυτρωτή αυτών που κινδυνεύουν. (Άγιος Νεκτάριος)  

  Η ψυχρότητα στην προσευχή οφείλεται είτε σε ψυχική κόπωση είτε σε πνευματικό κορεσμό είτε σε σωματικές απολαύσεις και αναπαύσεις είτε σε πάθη, που κυριεύουν την ψυχή, προπαντός στην έπαρση. Όλα αυτά είναι ενάντια στην πνευματική ζωή, μέσα στην οποία κεντρική θέση κατέχει η προσευχή. Έτσι, πρώτα και κύρια προκαλούν το στέρεμα της πηγής της προσευχής μέσα μας. Αυτό, όμως, μπορεί να οφείλεται και σε απομάκρυνση της χάριτος, που συμβαίνει με θεία παραχώρηση. Και να γιατί: Όταν η ψυχή μας φλέγεται από τον πόθο του Θεού και από την καρδιά μας ξεχύνεται ολόθερμη προσευχή, δεν έχουμε παρά ελεητική επίσκεψη της χάριτος. Εμείς όμως, όταν η ευλογημένη αυτή κατάσταση παρατείνεται για πολύ, νομίζουμε ότι κατορθώσαμε κάτι σπουδαίο με το δικό μας αγώνα και κυριευόμαστε από την κενοδοξία. Για λόγους παιδαγωγικούς, λοιπόν, απομακρύνεται η χάρη και μένει η ψυχή μας μόνη της, γυμνή και αδύναμη, ανίκανη να ζήσει πνευματικά, ψυχρή και απρόθυμη να προσευχηθεί… Τι θα κάνουμε, λοιπόν, για να ξεφύγουμε απ’ αυτή την κατάσταση; Πρώτα-πρώτα θα φροντίσουμε να εξουδετερώσουμε τις αιτίες της. Και ύστερα, παρ’ όλη την ψυχρότητα της ψυχής μας, θα κάνουμε με επιμονή και υπομονή τον καθημερινό προσευχητικό κανόνα μας, προσπαθώντας αφ’ ενός να συγκεντρώνουμε το νου μας στα λόγια των ευχών και αφετέρου να ξεσηκώνουμε μέσα στην καρδιά μας αισθήματα φιλόθεα. Με τον καιρό ο Θεός, βλέποντας την ταπείνωση και την καρτερία μας, θα μας ξαναστείλει τη χάρη Του, που θα διώξει το πνεύμα της ψυχρότητος, όπως ο άνεμος διώχνει την ομίχλη. Πώς θ’ αποκτήσουμε θερμότητα στην Προσευχή; Με αγώνα και υπομονή, μ’ αυτά τα δυο θα ζωντανέψει μέσα μας η φλογερή προσευχή. Απαιτούνται χρόνος και κόπος πολύς. Όμως, ας μη λιποψυχήσουμε, ας μην αποκάνουμε, ας μη βαρεθούμε. Η προσπάθειά μας, αν είναι συστηματική και επίμονη, θα στεφανωθεί οπωσδήποτε, αργά ή γρήγορα, με επιτυχία. Θα στεφανωθεί όχι χάρη σ’ εμάς, αλλά χάρη στο άπειρο έλεος του Θεού. Είναι καλό να συνηθίσει η γλώσσα σας την ευχή του Ιησού, το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με», ή οποιαδήποτε άλλη σύντομη προσευχή με το νου συγκεντρωμένο στην καρδιά.